Sibir', Sybir, część azjat. terytorium Federacji Ros., od Uralu do pasm górskich stanowiących dział wodny
między zlewiskami O. Spokojnego i O. Atlantyckiego oraz od O. Arktycznego do stepów Kazachstanu i granicy
z Mongolią; rozciągłość z pn. na pd. wynosi ok. 3500 km, z zach. na wsch. ponad 7000 km; pow. ok. 10 mln km2.
Dzieli się na Syberię Zachodnią (Niz. Zachodniosyberyjska i Ałtaj) i Syberię Wschodnią (Wyż. Środkowosyberyjska,
Sajany, góry Tuwy, Przybajkale i Zabajkale oraz obszar od G. Wierchojańskich do G. Kołymskich, z nizinami Jany,
Indygirki i Kołymy).
Syberia składa się z 3 segmentów tektonicznych. Syberia Zachodnia jest platformą paleozoiczną, której podłoże,
powstałe w orogenezach kaledońskiej i hercyńskiej przykrywają poziomo leżące skały górnopaleozoiczne oraz
mezozoiczno-kenozoiczne, obfitujące w złoża ropy naft. i gazu ziemnego. Środkowa część Sybreii jest platformą
prekambryjską; jej podłoże krystal., odsłaniające się w tarczy ałdańskiej i anabarskiej, jest przykryte
węglanowymi skałami paleozoiczno-kenozoicznymi, wśród których występują trapy bazaltowe. Syberię Wschodnią
tworzą mezozoiczne (jenszańskie) G.Wierchojańskie i G.Czerskiego, oddzielone od G.Kołymskich i G.Anadyrskich
platformą prekambryjską Kołymy.
Większa część Syberii leży w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego, na pn. panuje klimat subpolarny i polarny,
na pd. umiarkowany ciepły. Klimat Syberii jest wybitnie i skrajnie kontynentalny. Temperatury średnie miesięczne
maleją w lipcu od 22C na pd.-zach. do 2 5C na krańcach pn., w styczniu od -16C na pd.-zach. do -50C na pn.-wsch.
(w okolicach Wierchojańska i Ojmiakonu minim. temp. spadają do -70C). Opady (z letnim maksimum) skąpe:
od 100 150 mm na pn.-wsch. do 700 mm na zach.; wyższe opady (ponad 1000 2000 mm) występują na zach. stokach
Ałtaju i Ałatau Kuźnieckiego. Pokrywa śnieżna od 5 mies. na pd.-zach. do 10 mies. na pn.-wsch. (osiąga jednak
zazwyczaj niewielką grubość). W związku z długotrwałym utrzymywaniem się niskiej temperatury i małą grubością
pokrywy śnieżnej, na dużych obszarach Syberii występuje wieczna marzłoć (w miesiącach letnich rozmarza tylko
wierzchnia warstwa gleby).
Bardzo gęsta sieć rzeczna: większość rzek należy do zlewiska O. Arktycznego; największe systemy rzeczne:
Ob z Irtyszem, Jenisej, Lena; w części pd. jez. Bajkał; spiętrzone wody Angary, Jeniseju, Obu i Irtyszu
tworzą wielkie sztuczne jeziora.
Na wybrzeżach O. Arktycznego rozciąga się strefa tundrowa, zróżnicowana na ubogie tundry ark. (na pn.),
tundry typowe (krzewinkowe, mszyste i porostowe) i tundry krzewiaste z karłowatymi brzozami i wierzbami
(na pd.); tundry występują również ponad granicą lasu w pn. części (na Wyż. Środkowosyberyjskiej i w górach wsch.
części Syberii); 70% pow. zajmuje strefa tajgi (szer. do 2000 km); na żyźniejszych glebach dominują w niej
syberyjskie gat.: świerka, jodły i limby, na ubogich piaszczystych glebach rosną bory sosnowe (z sosną zwyczajną),
na wsch. od Jeniseju modrzew dahurski; olbrzymie obszary zajmują bagna i torfowiska, zwł. wysokie; w dolinach
rzek występują naturalne łąki zalewowe. Na pd. od linii Jekaterynburg pn. podnóża Ałtaju, tajga przechodzi
poprzez lasostep osikowo-brzozowy w strefę stepów łąkowych, a dalej na pd. ostnicowych. Obszary stepowe w
kotlinach śródgórskich i na Zabajkalu są obecnie w znacznej części zaorane; także zmniejsza się powierzchnia
lasów w strefie tajgi (wyręby, skażenie środowiska).
W strefie tundry żyją m.in.: renifery, lis polarny, lemingi, zając bielak, pardwa mszarna, sowa śnieżna;
dla strefy tajgi są charakterystyczne: jeleń wsch., łoś, niedźwiedź brun., rosomak, soból, wiewiórka syberyjska,
wilk, z ptaków głuszec, jarząbek, dzięcioł, krzyżodziób; stepy Syberii najliczniej zamieszkują gryzonie
(m.in. polnik, suseł pn.); w rzekach żyją cenne gat. ryb (m.in. jesiotrowate i łososiowate).
Na terytorium Sybreii zamieszkuje 32,1 mln mieszk. (1994); najliczniejsze grupy stanowią Rosjanie
(ponad 20 mln) oraz Ukraińcy (1 mln), ponadto Niemcy (0,5 mln), Tatarzy (0,5 mln), Buriaci, Jakuci, Białorusini,
Tuwińczycy, Czuwasze, Mordwini, Kazachowie i in.; średnia gęstość zaludnienia 2 3 osoby na km2; najgęściej
jest zaludniona pd. część Syberii, zwł. wzdłuż Kolei Transsyberyjskiej.
|